Nik Martin  [ DW ]

24. 04. 2025. 08:46

Hoće li Tramp „ubiti“ MMF i Svetsku banku?

Međunarodni monetarni fond (MMF) i Svetska banka rijetko dospjevaju na naslovne strane. To jest, ako nema velikih lomova u svetskoj ekonomiji.

Kada danas u Gugl ukucate „zaduženje Argentina“, iste su šanse da naiđete na vijest o pozajmicama MMF-a, kao i na nove fudbalske uspjehe Lionela Mesija – vjerovatno će jednako izbaciti članke o MMF-ovim pozajmicama, kao i vijesti o najnovijem fudbalskom trijumfu Mesija.

Novih dvadeset milijardi dolara za Argentinu – najvećeg dužnika MMF-a – stiže kako bi se pomoglo libertarijanskom predsjedniku Havijeru Mileju da nastavi sa reformama u toj južnoameričkoj zemlji koja je decenijama važila za rasipnika.

I rad Svetske banke obično ostaje ispod radara. Tokom pandemije kovida, ona je tiho isporučila 170 milijardi dolara u pozajmicama i grantovima za više od stotinu zemalja koje pokrivaju 70 odsto svetskog stanovništva.

Baš se ove sedmice, od četvrtka 24. aprila, MMF i Svetska banka okupljaju na proljećnim zasjedanjima u Vašingtonu. Ti sastanci biće „zanimljiviji“ nego inače, jer carinska politika američkog predsjednika Donalda Trampa prijeti da ugrozi globalni rast. I to nije sve – i sama podrška SAD dvema organizacijama je pod znakom pitanja.

„Projekat 2025“ za povlačenje iz MMF-a i Svetske banke

To se nagađa otkako je „Projekat 2025“, desničarski politički papir koji je pratio Trampovu izbornu pobjedu, predvidio povlačenje SAD iz obje institucije. Po tom tekstu, MMF i Svetska banka su „skupim posrednicima“ koji preusmjeravaju američke pare.

U te dvije institucije stvarno treba da brinu, jer Tramp je već pokazao da se nije šalio kada se opet povukao iz Pariskog sporazuma o klimi, pa i Svetske zdravstvene organizacije. U februaru je naredio da se u roku od pola godine ispitaju sva američka davanja za sve međunarodne organizacije, što je praktično ugasilo USAID.

Vašington još nije imenovao izvršne direktore u MMF-u i Svetskoj banci i mnogi bi rekli da je taj zastoj namjerna poruka.

I to sve iako su Sjedinjene Države itekako imale koristi od ovih institucija, kako ekonomski, tako i kroz meku moć. S najvećim brojem glasova u MMF-u i Svetskoj banci, Vašington faktički ima pravo veta na važne odluke.

Pozajmice zemljama koje grcaju u dugovima često dolaze uz uslove poput liberalizacije tržišta kakva odgovara interesima SAD.

Robert Vejd, profesor političke ekonomije na Londonskoj školi ekonomije, smatra da bi povlačenje SAD imalo ozbiljne posledice po globalni položaj Vašingtona.

„Niz američkih administracija i Kongres već dugo se ponašaju kao da su Svetska banka i MMF agenti ili produžene ruke američke države“, kaže Vejd za DW. „Na ovaj ili onaj način, Vašington ima veliki uticaj na njih.“

Gore od carina?

Trampove rekordno visoke carine, najavljene početkom mjeseca, stvorile su neizvijesnost u globalnoj ekonomiji. Berze su se stropoštale.

Kritičari sada strahuju da bi, zagledana samo u domaće dvorište, Trampova ekipa mogla da razmontira čitav globalni finansijski sistem uspostavljen posle Bretonvudskog sporazuma. Njegova suština su plivajući kursevi, dominacija dolara i institucija kao što su MMF i Svetska banka.

„Trampova administracija nema koherentnu poziciju o reformama Svetske banke, MMF-a ili bilo koje druge međunarodne institucije“, ocjenjuje Konstantin Gurdgijev, profesor finansija na Univerzitetu Sjevernog Kolorada.

„To je populistička agenda ’ja tebi-ti meni’. Fokusirana je na domaće prilike i traži brze pobjede na račun međunarodnog sistema“, navodi Gurgdijev za DW.

Povlačenje SAD moglo bi smjesta da liši MMF i Svetsku banku svežeg novca. One teoretski raspolažu sa 1,5 biliona dolara. Te pare u velikoj mjeri dolaze iz Vašingtona.

Gurdgijev predviđa da bi to imalo „značajan uticaj“ na sposobnost tih institucija da reaguju na krize. Smatra i da bi povlačenje SAD bilo poklon Kini, koja je već mnogo investirala u širenje globalnog uticaja.

„Obje institucije su izuzetno isplative za SAD i pomažu joj da sprovede dugoročnu agendu smanjenja rizika od zemalja poput Kine“, rekao je Gurdgijev.

Kineski model kao konkurencija

Procjena Centra za politiku globalnog razvoja Bostonskog univerziteta pokazuje da je Kina od 2008. do 2021. dala skoro 500 milijardi dolara kredita za sto zemalja.

Sa oslabljenim MMF-om i Svetskom bankom, zemlje u dužničkoj krizi ili one koje traže novce za infrastrukturu mogle bi se sve više okretati Pekingu, jačajući tako uticaj Kine.

Godine 2015, Kina i druge zemlje BRIKS-a pokrenule su Novu razvojnu banku (NDB), koja se često vidi kao konkurent Svetskoj banci. NDB nudi kredite sa manje uslova i u drugim valutama, u pokušaju da skrši dominaciju dolara.

Izlazak SAD vjerovatno bi podstakao preseljenje sjedišta MMF-a i Svetske banke – možda u Japan, drugog najvećeg finansijera. Vejd napominje da bi se tome žestoko protivila Kina, koja ima nedovoljno glasačko učešće (6,1 odsto u MMF-u).

Kako bi Tramp mogao do boljeg dila?

„Tramp bi mogao da kaže: ’Povećajte svoja sredstva i dobićete veći udio u glasanju’“, opisuje Vejd moguću taktiku pregovora američkog predsjednika. „Vjerovatnije je da bi SAD ozbiljno zaprijetile izlaskom iz Svetske banke [nego iz MMF-a].“

Dok bi regionalne banke poput Azijske razvojne banke ili Interameričke razvojne banke mogle delimično da zamjene ulogu Svetske banke, alternative za MMF su retke. U zastoju su i napori BRIKS-a da stvori pandan MMF-u.

Gurdgijev tvrdi da Tramp očekuje da MMF i Svetska banka „navijaju“ za njegovu politiku visokih carina i prioriteta Amerike, i vidi da Vašington preduzima korake da ograniči uticaj Kine i drugih zemalja BRIKS-a u obe organizacije.

„Ali te institucije imaju dovoljno intelektualnog integriteta da razumeju koliko su te politike opasne i za SAD i za globalnu ekonomiju“, dodao je.

Olujni oblaci nad globalnom ekonomijom

Zaista, raste zabrinutost da će agresivna carinska politika izazvati svetsku finansijsku krizu – ako se sve Trampove prijetnje obistine, a druge zemlje udare kontru.

MMF je u utorak (22. april) korigovao svoje prognoze rasta ekonomije – gore je nego što su prethodno procjenili. Tako će, vjeruju, svetska ekonomija ove godine rasti 2,8 odsto, umjesto očekivanih 3,3.

I američka ekonomija porašće samo 1,8 odsto, što je skoro procenat manje od prethodne prognoze izdate u januaru.

„Globalna finansijska situacija veoma je krhka i lako bi mogla da sklizne u krizu“, upozorava Vejd. Ako se to desi, kaže, Tramp će morati da batali priče o napuštanju MMF-a i Svetske banke.

Gurdgijev upozorava da nedostatak angažmana Vašingtona u obje institucije još pojačava pesimizam u vezi sa Trampovom ekonomskom politikom i budućom ulogom SAD na globalnom planu.

„Onesposobljavaju se institucije koje funkcionišu kao zajmodavci za krajnji slučaj“, upozorio je Gurdgijev. „To je potpuna besmislica.“

*ovaj članak je najpre objavljen na engleskom jeziku