Lucija Šulten  [ DW ]

04. 06. 2025. 07:52

Poljska i EU: Novi predsjednik, stari izazovi

Karol Navrocki se tokom predizborne kampanje oslanjao na svoju bliskost s američkim predsjednikom Donaldom Trampom i koristio slogan: „Poljska na prvom mjestu“. On se protivi ulasku Ukrajine u NATO i važi za čovjeka skeptičnog prema Evropskoj uniji. Njegova izuzetno tijesna pobjeda na predsjedničkim izborima proglašena je u ponedeljak ujutro, a to je izazvalo reakcije širom Evrope.

Evropski lideri čestitali su novom poljskom predsjedniku – s političke desnice, na primjer, italijanska premijerka Đorđa Meloni i mađarski premijer Viktor Orban. Orban je izrazio zadovoljstvo zbog „fantastične pobede“ i raduje se, kaže, jačanju saradnje u okviru Višegradske grupe – saveza Poljske, Mađarske, Češke i Slovačke. Drugi šefovi država i vlada, na primjer litvanski predsjednik Gitanas Nausedu, osvrnuli su se na zajedničke vrijednosti. Francuski predsjednik Emanuel Makron kaže da želi da sarađuje sa Poljskom kako bi stvorio Evropu koja je „snažna, nezavisna i konkurentna“ i koja „poštuje vladavinu prava“.

Predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen takođe je čestitala. Ona je izrazila uvjerenje da će „EU nastaviti izvrsnu saradnju sa Poljskom“. Svi su jači u zajednici mira, demokratije i vrijednosti, napisala je predsjednica Komisije na platformi Iks.

Congratulations to @NawrockiKn.

I’m confident that the EU will continue its very good cooperation with Poland.

We are all stronger together in our community of peace, democracy, and values.

So let us work to ensure the security and prosperity of our common home.

— Ursula von der Leyen (@vonderleyen) June 2, 2025

Blizak nacionalno-konzervativnoj stranci PiS

Karol Navrocki zvanično je bio nezavisni kandidat, ali je njegovu kandidaturu podržala nacionalno-konzervativna bivša vladajuća stranka Pravo i pravda (PiS). Ta partija bila je na vlasti od 2015. do 2023. Sprovela je reforme poljskog pravosuđa, što je dovelo do dugotrajnog spora sa Briselom zbog prigovora o podrivanju vladavine prava. To je kulminiralo pokretanjem postupka zbog kršenja vrijednosti EU.

Postupak je završen prošle godine, jer je zemlja obećala odgovarajuće promjene. Takođe, Poljskoj su isplaćene milijarde evra koje su bile zamrznute zbog kršenja načela vladavine prava. Međutim, mnogi projekti su propali zbog veta dosadašnjeg predsjednika Andžeja Dude, koji je također blizak stranci PiS.

Posmatrači očekuju da bi blokada mogla da se nastavi i tokom mandata novog predsjednika. Evropska komisija odbila je da komentariše uticaj koji bi to imalo na EU. Na brifingu za novinare u Evropskoj komisiji naglašeno je uvjerenje da će Poljska nastaviti da sprovodi reforme i da će Komisija u tome podržati tu zemlju.

Nove napetosti sa EU?

Poslanik njemačkih Zelenih u Evropskom parlamentu, Danijel Frojnd, plaši se da će politički zastoj u Poljskoj biti nastavljen. On zato poziva Evropsku komisiju da ispravi svoju „grešku“ – on pritom misli na prerano oslobađanje zamrznutih sredstava EU – i da nastavi da vrši pritisak na Poljsku.

Pjotr Buras, šef varšavskog predstavništva trusta mozgova Evropski savjet za spoljne odnose (ECFR), ocjenjuje za DW da je ono što se događa u Poljskoj važno i za Evropsku komisiju. Recimo, vlada pod premijerom Donaldom Tuskom obezbijedila je da se više ne primjenjuju sporni zakoni, čime su uklonjeni razlozi za postupak prema članu 7. Buras smatra da ne postoji mogućnost da će tokom mandata Tuskove vlade ponovo eskalirati situacija s Evropskom komisijom oko vladavine prava.

Buras ne vidi direktnu mogućnost da novoizabrani predsjednik utiče na poljsku politiku prema EU. Prema poljskom Ustavu, to je u nadležnosti vlade, podsjeća politikolog.

Poljski predsjednik ima ovlašćenja vrhovnog komandanta oružanih snaga, imenuje vladu, potpisuje međunarodne ugovore i, prije svega, može da blokira zakone. Upravo to bi Navrockom moglo da omogući da se miješa u vladinu politiku prema EU, upozorava Buras.

Kad god politika EU treba da se implementira u nacionalno zakonodavstvo, predsjednik bi to mogao da blokira, a time bi ograničio manevarski prostor Tuskove vlade, objašnjava Buras. On generalno očekuje blokade u oblastima kao što su vladavina prava, abortus, migracije i klimatska politika, ali istovremeno ističe da ni Tuskova vlada nije baš progresivna po pitanju migracija i klimatske politike.

Evropski parlament između skepse i radosti

Njemac Manfred Veber, predsjednik poslaničke grupe konzervativne Evropske narodne stranke (EPP) u Evropskom parlamentu, izrazio je nadu da će Nabrocki „konstruktivno“ sarađivati sa poljskom vladom za dobrobit Poljske. Međutim, poslanik u tom parlamentu, Rene Repasi, smatra da poljska vlada sada ima problem. Taj njemački socijaldemokrata ocjenjuje da su mogući i novi izbori za poljski parlament, s obzirom na to da su nacionalno-konzervativni Navrocki i „progresivni planovi Tuskove vlade“ međusobno suprotstavljeni.

Desničarska grupa Konzervativaca i reformista (ECR), kojoj pripada i poljska stranka PiS, pozdravlja pak izbornu pobjedu Navrockog. Evropa mora da ostane „zajednica slobodnih naroda, a ne mašina koji nadjačava volju naroda“, rekao je kopredsjednik te poslaničke grupe Nikola Prokačini, član stranke Braća Italije.

Međutim, poljski politikolog Buras ne misli da je izborni rezultat Navrockog bilo nekakvo glasanje protiv Evropske unije. Ni PiS, a ni Navrocki nikada nisu pozivali na izlazak iz Unije, podsjeća on, ali i dodaje da je skepsa prema gubitku suvereniteta i miješanju u unutrašnje poslove Poljske u toj zemlji raširena. To je osjećaj koji je Karol Navrocki iskoristio.