Ela Džojner  [ DW ]

09. 06. 2025. 10:29

Kakav to „pomorski centar“ EU planira na Crnom moru?

Evropska komisija želi da poveća uticaj EU u strateški važnom crnomorskom regionu i da se bližom saradnjom s Ukrajinom, Moldavijom, Gruzijom, Turskom, Azerbejdžanom i Jermenijom suprotstavi ruskom uticaju.

„U kontekstu ruskih kršenja vazdušnog prostora, napada na luke i brodske rute... u centru toga je poboljšanje bezbjednosti u regionu", rekla je nedavno u Briselu visoka predstavnica Unije za spoljnu politiku i bezbjednost Kaja Kalas, predstavljajući novu strategiju za taj region.

Na Crno more izlazi sedam zemalja, među kojima su i dve članice Evropske unije, Bugarska i Rumunija. Tu su i kandidatkinje za pristup Uniji – Gruzija, Turska i Ukrajina. Moldavija, još jedna država koja teži članstvu u EU, takođe ima pristup preko rijeke Dunav.

Od početka ruske invazije na Ukrajinu 2022. Crno more je bilo i poprište borbi i mjesto ruskih blokada ukrajinskog izvoza žitarica.

U poslednje vrijeme, kako je rekla Kalas, EU je sve više zabrinuta zbog mogućih ruskih napada na kritičnu podmorsku infrastrukturu, kao što su kablovi za internet i komunikacije, kao i zbog tzv. „flote u sjenci", odnosno tankera pomoću kojih Rusija zaobilazi sankcije EU na izvoz nafte.

Šta predlaže EU?

Generalno, plan Evropske unije podrazumjeva dalje jačanje saradnje u trgovini, energetici i saobraćaju. Najkonkretniji aspekt novog predloga jeste osnivanje „centra središta za pomorsku bezbjednost" s ciljem poboljšanja „svijesti o situaciji i razmjene informacija o Crnom moru, monitoringa u realnom vremenu iz svemira do morskog dna i ranog upozoravanja na potencijalne prijetnje i zlonamjerne aktivnosti", navodi se u tom strateškom dokumentu.

Kalas je rekla da bi to moglo da pomogne i u praćenju mogućeg budućeg primirja između Rusije i Ukrajine. Drugi cilj je podržati izgradnju regionalne saobraćajne infrastrukture, dijelom i „da bi se poboljšala mobilnost vojske, odnosno da bi jedinice i oprema mogli da budu tamo gdje su potrebni, onda kada su potrebni", rekla Kalas.

Nije međutim jasno gdje bi se taj centar nalazio i koje bi zemlje u to bile uključene. Nije jasno ni to koja finansijska sredstva bi mu bila dodijeljena.

Kako bi mogle da reaguju zemlje Crnog mora?

Iako većina zemalja koje izlaze na Crno more – osim Rusije – sarađuju s EU, neke su više, a neke manje usklađene s agendom 27 zemalja-članica Unije.

Vlade Ukrajine i Moldavije teže pridruživanju Uniji. Gruzija i Turska takođe su zemlje-kandidatkinje za članstvo u EU, iako su njihove kandidature za pridruživanje trenutno zamrznute. Jermenija se poslednjih godina približila EU, dok Azerbejdžan ima složen odnos s Rusijom i EU.

Turska je blizak partner EU i članica je NATO, ali kao snažan regionalni igrač, ima i sopstvene interese koje uzima u obzir.

Poput Rusije, i Turska ima interes da SAD i druge zemlje NATO drži van crnomorskog regiona, podsjeća Štefan Majster iz nemačkog trusta mozgova Savjet za spoljne odnose (DGAP). Ankara štiti samu sebe, ispunjava svoje obaveze prema NATO, dok istovremeno pokušava da ne provocira Moskvu, kaže Majster.

Ankara „Rusiju vidi kao bezbjednosnu prijetnju, podržava Ukrajinu u ratu i ne slaže se s ruskom aneksijom Krima. Ali, ona ima i koristi od zapadnih sankcija, još uvjek kupuje ruske resurse i profitira od trgovine s Ukrajinom", kaže njemački stručnjak.

Odnos EU s crnomorskim regionom se promijenio

Evropska unija je prvi put počela da pokazuje intenzivnije interesovanje za crnomorski region kojim su tradicionalno dominirale Rusija i Turska, nakon što su se Bugarska i Rumunija 2007. pridružile Uniji. I pritom nije jedina: Kina je takođe povećala svoj uticaj. Prošle godine gruzijska vlada dodelila je na tenderu pravo na izgradnju luke u Anakliji kineskom konglomeratu, u kojem su inače i subjekti koji su pod američkim sankcijama.

„Prije deset godina, angažman EU bio je manje strateški, a kineski uticaj manji", kaže Tinatin Akvledijani, iz briselskog trusta mozgova Centar za evropske političke studije. „Danas bi neuspeh u produbljivanju veza tamo imao stvarnu cijenu po bezbjednost i ekonomsku težinu Evrope", ocijenila je ona za DW.

Prema Majsterovim rečima, Crno more je sada „u centru evropske bezbjednosti i ključno je za povezivanje s drugim regionima poput Južnog Kavkaza, Kaspijskog jezera, Srednje Azije i Bliskog istoka".

Majster kaže da je dobro što EU želi da preuzme aktivniju ulogu u Crnom moru kroz formiranje nadzornog bezbjednosnog centra. Ali, mnogo toga je, kaže, još uvjek nejasno.