Nemanja Rujević  [ DW ]

10. 01. 2025. 09:34

Ruska propaganda na Balkanu – analiza njemačkog novinara

Moćna medijska mašinerija, fabrike trolova, podmetanja i dezinformacije… Ruska propaganda ima jake karte, a osim toga može da računa na „osovinu autokrata“ koji je podržavaju i podražavaju ruski model vladanja, piše iskusni njemački novinar Tomas Braj.

„Ta osovina počinje s Putinom, ide preko mađarskog premijera Viktora Orbana i srpskog predsjednika Aleksandra Vučića koji sve više vlada kako mu se prohtije, kao i njegovog mlađeg partnera Milorada Dodika u Bosni i Hercegovini, sve do slovačkog premijera Roberta Fica“, navodi Braj.

Taj novinar, koji je studirao istoriju istočne Evrope, a potom skoro četiri decenije bio dopisnik najveće njemačke agencije dpa iz Beograda, u novoj publikaciji ponovo se bavi ruskom propagandom u Evropi, pretežno na Balkanu i na primjeru Srbije.

Analiza „Rusija, utabavanje staze za autokrate“ objavljena je za Fondaciju „Fridrih Nauman“ blisku njemačkim Liberalima (FDP) i cijela je dostupna na internetu.

Braj naziva Balkan „laboratorijom i trenažnim poligonom“ ruske propagande. Uglavnom se bavi Srbijom i podsjeća da ta zemlja nije uvela sankcije Rusiji, piše o ulozi rusofilnog jastreba Aleksandra Vulina i srdačnim „bratskim“ dočecima ruskih političara, uprkos agresiji Moskve na Ukrajinu.

„Ukupno gledano, naravno da je EU ostala daleko najveći donator novca za Srbiju. Ali, kroz državnu propagandu, jedan ogroman dio srpskog stanovništva to vidi drukčije“, piše Braj.

Srpski mediji kao da su ruski

Plodnost ruske propagande u Srbiji objašnjava prisustvom dva servisa, Sputnjika i RT koji su prisutni u Beogradu. Ali to je, ocjenjuje, manje od pola priče.

Ključno je, piše njemački novinar, što domaći mediji – oni pod kontrolom Vučićevog tabora – preuzimaju čitave tekstove tih ruskih servisa, bez ikakve provjere i uređivanja, često dajući im još iščašenije i lažnije naslove.

Televizije su, podsjeća Braj, pune emisija u kojima sjede proruski analitičari i „teoretičari zavjere“ koji, kako kaže, neprestano lažu o ratu u Ukrajini i drugim temama. Takve emisije, navodi Braj dalje, postižu izvanrednu gledanost.

Citirajući brojne naslove iz srpskih režimskih tabloida i portala, njemački novinar piše da rusku i srpsku propaganda vezuje mahom negativno prikazivanje Zapada, često i same Njemačke, uz sva ritualna pretjerivanja.

„Prema tim napisima, stanje na gotovo uvijek negativno konotiranom Zapadu je katastrofalno. Široki društveni slojevi osiromašuju. Poskupljenja čine život nepodnošljivim i nestašice hrane vladaju gdje god da se okrenete“, navodi se u tekstu.

S druge strane, divljenje ruskom predsjedniku Vladimiru Putinu, kako piše, prevazilazi granice novinarstva i dobrog ukusa. Među brojnim primjerima, Braj pominje i tekst na portalu Večernjih novosti o tome u koje vrijeme Putin doručkuje prepeličja jaja, kako se zdravo hrani i trenira.

Zaplaši pa vladaj

Osim propagande, zemlje poput Srbije uvoze i Putinov model očuvanja vlasti, smatra Braj.

„Na prvom mjestu je novi nacionalizam koji se raspaljuje tvrdnjom da susjedne zemlje, NATO, SAD ili EU prijete sopstvenoj naciji“, piše Braj. On na primjeru Vučića navodi da je poruka propagande kako jedino apsolutna poslušnost jakom vođi može da zaštiti narod od silnih prijetnji.

„Vučić dalje tvrdi, kao i sve druge evropske autokrate, da postoji koncentrisana medijska hajka kojom upravljaju strane vlade, a koja se usmjerava prema njegovoj zemlji u načelu i posebno prema njegovoj personi“, navodi novinar i ocjenjuje:

„Tu se radi o klasičnoj zamjeni uloge počinioca i žrtve – a to je takođe sistematski činilac autokratskih sistema. Jer, u medijima kojima upravlja država, čije je Vlada dijelom i vlasnik, Zapad se svakodnevno ocrnjuje sve sumanutijim optužbama po svim pravilima propagande.“

Predsjednik iz televizora

Pišući da je srž tih sistema i opšti nepotizam i klijentelizam – u kojem političari i biznismeni daju bezuslovnu vjernost u zamjenu za bogaćenje – Braj dalje opisuje Vučićev sistem vladavine s televizora:

„Sveprisutni predsjednik uobičajava da dovodi javnost u stanje permanentne uzbuđenosti, kao u televizijskom rijalitiju. Skoro svakog dana se pojavljuje na malim ekranima kako bi, ponekad i satima (u prosjeku dnevno govori sat i po na televiziji), svojim građanima priredio važne, sjajne, nevjerovatne, dramatične priče, koje tako najavljuju vladini mediji.“

U Vučićevim pričama se radi o „zavjerama, organizovanom kriminalu, scenarijima užasa iz budućnosti, spektakularnim stranim investicijama, polaganjima kamena temeljca ili otvaranju modernih bolnica, drumova, fabrika, krakova pruga ili elektrana“, piše Braj.

Tu potpuno nestaje granica između šefa države i same države, a Vučić stalno priča kako je omogućio ovo ili ono, „kao da investira svoje privatne pare“.

K tome se, nastavlja Braj, predsjednik predstavlja kao „moćni akter“ međunarodne politike koji se, kad mu se prohtije, sastaje s Putinom, kineskim predsjednikom Sijem ili šefovima vlada velikih zapadnih zemalja.

„Uprkos relativno malom stanovništvu od ispod sedam miliona, ljudi mogu steći utisak da predsjednik zemlji garantuje važnost koja ne nalazi utemeljenja u veličini ili ekonomskoj potentnosti“, zaključuje novinar.

Ujedno dodaje da dodaje opozicija i kritičari ne postoje u režimskim medijima, ali da su ipak stalno na meti.

Kako je u regionu?

Premda se najviše posvećuje Srbiji, pa onda Mađarskoj, Braj u radu taksativno navodi i kako stvari stoje s autokratskim tendencijama i ruskom propagandom širom Balkana i Evrope.

Za Bosnu i Hercegovinu se fokusira na Republiku Srpsku i njenog predsjednika Milorada Dodika. Piše da mediji koje Dodik kontroliše „svakodnevno šire ruske narative ne samo o agresiji na Ukrajinu, već praktično o svim svjetskim problemima izvještavaju iz ruskog ugla“.

Kod primjera Sjeverne Makedonije njemački novinar nešto opširnije piše i o greškama Evropske unije. U Skoplju su, kako navodi, nacionalisti ponovo na vlasti, a njihovom oživljavanju doprinijelo je to što proces pristupanja EU nije donio osetni boljitak za obične ljude.

Naprotiv, ta zemlja je dvije decenije bila žrtva grčkih ultimatuma zbog kojih je promijenila ime, da bi onda dospjela pod pritisak Bugarske koja traži da se Makedonci odreknu identiteta.

„Višegodišnje nestabilno stanje u Sjevernoj Makedoniji, uzrokovano i pogrešnom politikom EU, Rusija koristi kao brešu za propagandu“, dodaje Braj.

Dalje piše da Rusija „decenijama“ pokušava da utiče i na dešavanja u Crnoj Gori i da za to koristi „srpsku manjinu, kao i Srpsku pravoslavnu crkvu u zemlji koja spada pod beogradskog patrijarha i tradicionalno slijedi velikosrpske ciljeve“.

Braj se osvrće i na decenije vladavine Mila Đukanovića za kojeg piše da je pravio političke iskorake, ali da je autokrata čiju je eru obilježio epski klijentelizam i prožetost cijele države kadrovima njegove Demokratske partije socijalista.

Za Hrvatsku se navodi da se i novinari žale na stil premijera Andreja Plenkovića, a da se i Plenković žali na to što predsjednik Zoran Milanović navodno istupa kao apologeta Rusije i Putina. „Kao vrhovni komandant vojske, više puta je blokirao angažman hrvatskih vojnika u okviru projekata NATO u vezi s ratom u Ukrajini“, piše Braj.

Šta preduzeti?

U posljednjem dijelu analize na 44 stranice, Braj pokušava da pruži ideje šta raditi da se smanji ili potuče „toksični“ propagandni uticaj Rusije.

Tu, recimo, navodi da bi trebalo jačati medijsku pismenost ljudi, jer bi tako „svaki čitalac i slušalac mogao lako da prepozna izmišljene informacije“ kad ih vidi i čuje u medijima.

Taksativno pominje medije i portale koji se bave fektčekingom (provjerom činjenica), kakvi su Raskrikavanje i Istonomer, kao i strane zapadne servise poput DW, BBC i Radija Slobodna Evropa.

Kako piše Braj, ti mediji imaju isti problem kao i fektčekeri – njihovi izvještaji tek sporadično dospijevaju u veće medije i to samo one koji su kritični prema vlastima.

„Vjerovatno je vrlo ograničen krug građana koji uopšte znaju za postojanje takvih programa ili ih aktivno traže na internetu“, procjenjuje Braj.

On poziva Evropsku komisiju i Evropski parlament da s riječi pređu na djela i da, recimo od Srbije, traže da poštuje evropske vrijednosti u medijskom sektoru, a ne da samo taktički manevrišu.