Mi.M.

Raste upotreba sintetičkih droga i e-cigareta kod mladih u Crnoj Gori

Najnoviji podaci iz ESPAD istraživanja za 2024. godinu ukazuju na zabrinjavajući porast upotrebe sintetičkih droga i e-cigareta među učenicima uzrasta od 15 do 16 godina u evropskim zemljama, uključujući i Crnu Goru. Gotovo svaki peti srednjoškolac trenutno koristi elektronske cigarete, dok je upotreba psihoaktivnih supstanci izvan kanabisa prisutna kod čak 7,6% učenika u Crnoj Gori – iznad evropskog prosjeka.

Prema najnovijim podacima Evropskog istraživanja o upotrebi psihoaktivnih supstanci (ESPAD) među učenicima u istraživanju, u prosjeku 44% učenika iz Evrope je barem jednom u životu koristilo elektronske cigarete. Ovaj procenat se značajno razlikuje među zemljama – od 22% u Portugalu do 57% u Mađarskoj. U čak 13 od 37 zemalja koje su učestvovale u istraživanju, više od polovine učenika je probalo e-cigarete, dok je u svega šest zemalja, uključujući Crnu Goru, taj procenat ispod 33%.

Zanimljivo je da djevojčice češće od dječaka prijavljuju da su koristile e-cigarete – u prosjeku 46% naspram 41%, a najveće razlike po polu zabilježene su u Lihtenštajnu i na Malti (djevojčice prednjače za 13%), te na Kosovu, gdje je obrnuto – dječaci imaju veću učestalost za 12%.

Rana upotreba je takođe prisutna – 16% učenika je probalo e-cigarete prije 13. godine, pri čemu prednjače Estonija (33%) i Litvanija (31%), dok Crna Gora bilježi nizak procenat (7,4%).

Kada je riječ o trenutnoj upotrebi (u posljednjih 30 dana), ona iznosi 22% u prosjeku (19% dječaka i 25% djevojčica), s tim da najviše stope imaju Poljska (36%) i Srbija (34%), a najniže Portugal i Farska Ostrva (oko 6,4%).

Svakodnevno korišćenje e-cigareta je prisutno u rasponu od 1,5% do 20%, a u većini zemalja (22) je ono znatno izraženije kod djevojčica. Samo u dvije zemlje dječaci češće koriste e-cigarete svakodnevno – na Kosovu i u Gruziji.

Takođe, čak 60% učenika smatra da može lako ili vrlo lako da nabavi e-cigarete, pri čemu ta percepcija dostupnosti najviša u Danskoj (82%), a najniža na Kosovu (33%).

Upotreba droga izuzev kanabisa među tinejdžerima

Pošto je kanabis najčešće korišćena droga, broj učenika koji su probali neku drugu psihoaktivnu supstancu je znatno manji – u prosjeku samo 5% učenika navodi da je probalo drogu koja nije kanabis. Taj procenat varira među državama – od 1,7% u Gruziji do 9,9% na Kipru, dok se relativno visoka stopa bilježi i na Islandu (7,9%) i u Crnoj Gori (7,6%). Generalno, dječaci češće prijavljuju upotrebu drugih droga u odnosu na djevojčice (5,4% naspram 4,5%).

Kada je riječ o ranom eksperimentisanju s kokainom ili krek-kokainom (do 13. godine), prosječna prevalenca u 17 zemalja koje su prikupile te podatke 2024. godine iznosi 0,9%, s tim da je najviša u Ukrajini (4%). Dječaci su skloniji ranom konzumiranju (1,2%) u odnosu na djevojčice (0,5%), iako razlika nije velika.

Slični obrasci uočeni su i za amfetamin, metamfetamin, ekstazi i MDMA, gdje Ukrajina prednjači s najvišim stopama (3,3% za amfetamin i 3,7% za ekstazi), a zatim slijedi Kosovo sa po 1,4%.

Kada je u pitanju percepcija dostupnosti droga (osim kanabisa), ona je u prosjeku relativno niska – 13% učenika smatra da je kokain lako dostupan, 11% za ekstazi/MDMA, 9% za amfetamin i oko 8% za krek i metamfetamin.

Međutim, među državama postoje velike razlike. Norveška bilježi najvišu percepciju dostupnosti, posebno za kokain (28%), ekstazi/MDMA (25%) i amfetamin (19%). Slovenija prednjači kada je riječ o krek-kokainu (13%). Takođe, u Crnoj Gori su visoki procenti percepcije dostupnosti amfetamina (18%) i metamfetamina (15%).

Nasuprot tome, najnži nivo dostupnosti droga prijavljen je u Gruziji, Moldaviji i na Farskim Ostrvima, gdje se procenat kreće između 1,8% i 3,6%.

Najveća upotreba kanabisa u Češkoj i Litvaniji

Kanabis je i dalje najraširenija droga među srednjoškolcima u Evropi, sa 12% učenika koji su ga bar jednom probali. Najveća upotreba zabilježena je u Češkoj i Litvaniji, dok su najniže stope u Gruziji i Moldaviji. Dječaci češće koriste kanabis nego djevojčice, a čak četvrtina mladih smatra da je ova droga lako dostupna.

Kanabis i dalje ostaje najčešće korišćena droga u svim zemljama uključenim u ESPAD istraživanje. U prosjeku, 12% učenika prijavljuje da je bar jednom u životu koristilo kanabis. Najveća upotreba zabilježena je u Češkoj (24%) i Litvaniji (23%), dok je najmanja u Gruziji (3,3%) i Moldaviji (2,5%). Iako se razlika u upotrebi između dječaka i djevojčica vremenom smanjila, dječaci i dalje u prosjeku češće koriste kanabis nego djevojčice (13% prema 11%). Ovaj trend je naročito vidljiv u Ukrajini (15% prema 6,7%) i Crnoj Gori (13% prema 6,8%). Jedini izuzetak je Malta, gdje je upotreba kanabisa češća kod djevojčica (14%) nego kod dječaka (8,6%).

Prosječno, 2,4% učenika je kanabis probalo prvi put u dobi do 13 godina. Najveći procenat je u Ukrajini (4,9%) i Češkoj (4,1%), a najmanji u Moldaviji (0,7%). Rano korišćenje kanabisa češće je kod dječaka nego kod djevojčica, osim u zemljama kao što su Kipar, Češka, Malta, Slovenija, Austrija, Slovačka, Letonija, Njemačka i Lihtenštajn.

Kanabis se smatra najdostupnijom nedozvoljenom supstancom, jer četvrtina učenika (26%) smatra da se može prilično ili veoma lako nabaviti. Najveća percipirana dostupnost je u Danskoj, Njemačkoj i Sloveniji (41%) i Norveškoj (40%). Suprotno tome, najmanja dostupnost je u Moldaviji (5,3%), Ukrajini (7,1%), na Farskim Ostrvima (11%), Kosovu i Gruziji (12%). Kao i kod upotrebe, dječaci češće smatraju da je kanabis lako dostupan (28% prema 24%).

Što se tiče trenutne upotrebe kanabisa, sve zemlje imaju stopu ispod 10%. Najniže su u Moldaviji, Gruziji, Rumuniji i na Farskim Ostrvima (ispod 2%), dok su najviše u Italiji i Sloveniji (8,6%) i Lihtenštajnu (9,6%). U svim slučajevima, dječaci prijavljuju veću trenutnu upotrebu kanabisa nego djevojčice.

ESPAD je procijenio i visokorizičnu upotrebu kanabisa pomoću testa CAST, koji popunjavaju učenici koji su koristili kanabis u posljednjih godinu dana. Prevalencija visokorizične upotrebe varira od ispod 1% u Moldaviji i Gruziji, do 5,9% u Češkoj i Sloveniji. Samo nekoliko zemalja pokazuje značajnije razlike između polova u ovoj kategoriji, a u svim slučajevima brojke su veće kod dječaka, osim na Malti gdje je prevalencija nešto veća kod djevojčica (4,4% prema 2,6%).

Istraživanje je rađeno u okviru 8. ciklusa Evropskog istraživanja o upotrebi psihoaktivnih supstanci među učenicima (ESPAD), koje je obuhvatilo 113.882 učenika uzrasta od 15 do 16 godina iz 37 evropskih zemalja tokom 2024. godine.

Ovim izdanjem obilježava se 30 godina kontinuiranog praćenja rizičnih obrazaca ponašanja kod adolescenata širom Evrope, uz poseban fokus na mentalno zdravlje i preventivne aktivnosti, s ciljem unapređenja zdravog razvoja mladih.