M.D. [ Birn.me ]

Privatizovane firme zaradile milione od izvoza oružja

Tri najveće crnogorske firme za prodaju oružja koje su nekad bile u državnom vlasništvu, godinama ostvaruju profite koji višestruko nadmašuju iznose po kojima ih je Vlada prodala, pokazala je analiza BIRN-a.

Prema podacima Poreske uprave kompanije Montenegro Defence Industry (MDI) iz Podgorice, Poliex iz Berana i Tara Aerospace iz Mojkovca su prošle godine ostvarile ukupan profit od 14,1 miliona eura.

Te kompanije su uključene u posao izvoza naoružanja i vojne opreme, a sve tri su bile u djelimičnom ili većinski državnom vlasništvu. Privatizovane su u vrijeme vladavine Demokratske partije socijalista (DPS).

Vlada Mila Đukanovića je u novembru 2014. godine prodala MDI za 680.000 eura konzorcijumu firmi CPR Impex iz Beograda i ATL Atlantic Technology iz Izraela, uz ugovornu obavezu dodatnog ulaganja od 400.000 eura.

Prema zvaničnim podacima kompanija MDI je prošle godine ostvarila profit od 1,1 milion eura, što je skoro duplo više od cijene po kojoj je prodata. Podgorička kompanija koja se bavi spoljnotrgovinskim prometom naoružanja i vojne opreme je tokom 2023. zaradila pola miliona eura, 2022. godine milion a 2021. je ostvarila profit od 800 hiljada eura.

Prema zvaničnim podacima kompanija Poliex iz Berana je prošle godine zaradila 4,4 miliona eura, što je 44 puta više od sume za koju je Vlada prodala prije deset godina.

Vlada Mila Đukanovića je u februaru 2015. godine za 138.500 eura prodala većinski paket akcija Poliexa konzorcijumu koji su činili kompanija Prva Iskra-Namenska iz Srbije i Slavko Vujisić iz Podgorice, uz obavezu kupaca da ulože još pola miliona eura.

Profit beranske fabrike za 2023. godinu iznosio je 1,6 miliona eura, 2022. godine bio je 616 hiljada a 2021. godine 550 hiljada eura.

Vujisić je BIRN-u kazao da je Poliex prošle godine ostvario više od 10 miliona eura izvoza amonijum-perhlorata.

„Sve iz malog sela pored Berana, gdje je stalno zaposleno 140 ljudi“, kazao je Vujisić.

Kompanija Tara Aerospace je prošle godine zaradila 8,6 miliona eura što je 65 puta više od sume za koju je privatizovana. Fabrika u Mojkovcu je 2015. godine prodata za 131.000 eura uz obavezu ulaganja 6,4 miliona, iako je nominalna vrijednost akcija iznosila 1,7 miliona eura.

Vlada Crne Gore trenutno ima 12.5 posto odsto akcija u kompaniji.

Prema podacima Poreske uprave mojkovačka fabrika je 2023. zaradila 1,79 miliona eura, 2022. godine 2,3 miliona, a 2021. je bila u gubitku od 1,18 miliona eura.

„Smatramo da Tara Aerospace daje značajan doprinos ekonomskom razvoju zemlje, s obzirom da izvozimo domaće proizvode koji čine skoro 10 odsto ukupnog izvoza i zapošljavamo preko 70 odsto radne snage opštine Mojkovac“, kazali su BIRN-u iz te kompanije.

Kontraverzni biznismeni u vlasničkim strukturama

Analiza BIRN-a pokazala je da su se nakon privatizacija u kompanijama mijenjale vlasničke strukture, pri čemu je u nekima od njih vlasništvo prešlo u ruke kontroverznih biznismena ili osoba povezanih sa njima.

Nakon što je Vlada Crne Gore prodala MDI konzorcijumu firmi CPR Impex iz Beograda i ATL Atlantic Technology iz Izraela, BIRN je 2015. izvijestio da je ATL Atlantic Technology povezana sa kontroverznim belgijsko-izraelskim biznismenom Sergeom Mulerom poznatom po trgovini oružjem i dijamantima.

Muler je u martu 2015. uhapšen u Podgorici na osnovu Interpolove crvene potjernice zbog umiješanosti u trgovinu drogom i pranje novca. Nakon što belgijsko tužilaštvo nije uspjelo da dostavi dokaze za trgovinu drogom, Muler je zbog navodnog pranja novca bio u pritvoru još oko mjesec dana.

Prema izvještaju belgijskih medija objavljenim prošlog maja Apelacioni sud u Antverpenu je u drugostepenom postupku osudio Mulera na 30 mjeseci zatvora zbog pranja novca, od čega je 15 mjeseci uslovno.

Petar Crnogorac, vlasnik firme CPR Impex koja je kupila MDI, uhapšen je u julu 2014. godine u Srbiji zbog zloupotrebe službenog položaja u tenderima za nabavku vojnog viška. Protiv Crnogorca je u aprilu 2015. godine pokrenuta istraga UN-a zbog navodnog kršenja embarga na trgovinu oružjem sa Libijom, ali je u martu 2016. međunarodna novinarska mreža Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) objavila da je panel UN utvrdio da do realizacije posla nije došlo i istraga je zatvorena bez sankcija.

Od septembra 2020. CPR Impex više nije suvlasnik u Montenegro Defence Industry, dok ATL ima 8 odsto vlasništva. Prema podacima Centralnog registra privrednih subjekata (CRPS) 30 odsto vlasništva u firmi ima izvršni direktor MDI Zoran Damjanović dok od 20. avgusta 2020. godine 50 odsto vlasništva pripada Bojani Kosanović.

Bojana Kosanović je i članica Odbora direktora MDI i nema drugih registrovanih firmi u Crnoj Gori. Među članovima Odbora direktora MDI je i Matija Kosanović. Prema tvrdnjama izvora BIRN-a Bojan i Matija su kćerka i sin kontroverznog biznismena Zdravka Kosanovića.

Bojana i Zdravko Kosanović nisu odgovorali na pitanja BIRN-a da li Zdravko Kosanović preko kćerke učestvuje u trgovini oružjem.

Zdravko Kosanović je vlasnik firme Kosanović DOO za promet sekundarnih sirovina, a preko te firme je i suvlasnik Centra za reciklažu, koje su registrovane u Nikšiću. Kosanović je do jula 2022. godine bio i vlasnik i direktor firme Kozd Company iz Rume, specijalizovane za sakupljanje otpada.

Dnevni list Vijesti je objavio da je Kozd Company naručila tri miliona eura vrijednu pošiljku cigareta koju je Uprava prihoda i carina Crne Gore zaplijenila u Luci Bar u septembru 2022. godine. Pošiljka je zaplijenjena jer kompanija nije iznijela cigarete u zakonskom roku od 30 dana iako je imala dozvolu za tranzit duvanskih proizvoda. Kosanović je tada negirao umiješanost u vlasništvo nad cigaretama.

Vršilac dužnosti direktora Uprave policije Lazar Šćepanović je 8. maja 2025. izjavio da mu je tokom policijske akcije u Nikšiću 2023. godine Kosanović telefonom „uputio uvrede i prijetnje i pokušavao da ometa rad policije“. Šćepanović je u to vrijeme bio načelnik Centra bezbjednosti Nikšić.

Ime Zdravka Kosanovića pominje se i u transkriptima sa aplikacije Sky ECC koje je EUROPOL dostavio crnogorskom tužilaštvu, a koji su objavljeni u Vijestima u decembru 2023. godine.

U transkriptima prepiske odbjeglog visokog policijskog funkcionera Ljuba Milovića sa članom jednog kriminalnog klana, navodi se da je Kosanović kupovao lične karte za Demokratsku partiju socijalista (DPS) kako bi oslabio Demokratski front (DF) uoči lokalnih izbora u Nikšiću 2021. godine.

Kosanović je tada demantovao navode i pozvao tužilaštvo da sve ispita.

Portparol Specijalnog državnog tužilaštva, Vukas Radonjić, kazao je za BIRN da krivična djela protiv biračkog prava, nakon parlamentarnih izbora 2016. godine, ne spadaju u stvarnu nadležnost SDT-a. I iz Vrhovnog državnog tužilaštva (VDT) su BIRN-u kazali da nijesu nadležni ne navodeći koji tužilac se bavio navodima o kupovini glasova u Nikšiću.

Vlada zadržala mali udio u vlasništvu Tare

Kompanija Tara Aerospace je jedina firma za trgovinu oružjem u kojoj je Vlada Crne Gore nakon privatizacije zadržala manji udio u vlasništvu, i ima 12.5 posto vlasništva. Najveći akcionar Tare je švajcarska kompanija BT International koja ima 34,9 odsto udijela u vlasništvu, austrijska firma ZETA Beteiligungs GmbH ima 25,4 odsto, kompanija BTI Montenegro ima 16,2 odsto, a državna fabrika oružja Krušik iz Srbije posjeduje 7,08 odsto vlasničkog udjela.

Zajednički poslovi sa suvlasnicima kompanija

Analizom zahtjeva za izvoz oružja i vojne opreme koji su dostavljeni Ministarstvu ekonomskog razvoja od marta 2022. do septembra 2024. godine BIRN je utvrdio da su pojedine crnogorske kompanije imale zajedničke poslove sa firmama ili osobama koje čine dio njihove vlasničke strukture.

Tako je jedan od članova Odbora direktora Tara Aerospace Bogdan Čuprina (Bogdan Choopryna) u poslovima sa tom firmom istovremeno predstavljao i kiparsku kompaniju Rozenia. Ta kiparska firma je bila glavni izvozni partner kompanije iz Mojkovca.

Rozenia je osnovana 2006. godine, a njene glavne djelatnosti su organizovanje čarter letova, logističke usluge, isporuka komponenti i rezervnih dijelova za avione, kamione i vozila, kao i marketinške usluge.

Analiza BIRN-a pokazala je i da je Montenegro Defence Industry imala zajedničke poslove sa izraelskom ATL Atlantic Technology, koja ima mali udio u vlasništvu podgoričke kompanije.

MDI je u aprilu 2022. godine poslala Ministarstvu ekonomskog razvoja dva zahtjeva za izdavanje licence za brokerske aktivnosti vezane za robu namijenjenu Ministarstvu nacionalne odbrane i ratnih veterana Demokratske Republike Kongo. U zahtjevima je navedeno da mine, minobacači, bacači granate i rakete iz firmi PPT-Namenska i Krušik iz Srbije treba da se prodaju kompaniji Atlantic Technologies, koji bih ih izvozila u Demokratsku Republiku Kongo.

Brokerske usluge odnose se na posredovanje u trgovini naoružanjem i vojnom opremom između trećih zemalja.

MDI je u decembru 2023. tražila licencu za posredovanje u prodaji raketa iz fabrike Krušik u Srbiji izraelskoj kompaniji ATL a za potrebe Ministarstva odbrane i specijalnih snaga Južnoafričke republike.

Analiza BIRN-a pokazala je da i Tara Aerospace u poslovima izvoza sarađuje sa kompanijom BT International, koja ima udio u vlasništvu mojkovačke fabrike. Tako je u zahtjevu iz septembra 2023. Tara Aerospace, na osnovu ugovora sa BTI International, kao posrednik u tom poslu tražila dozvolu za izvoz 1,48 miliona eura vrijednih upaljača za minobacačke granate, namijenjenih krajnjem korisniku u Hrvatskoj.

Švajcarski trgovac oružjem Heinrich Thomet vlasnik je firmi BTI Montenegro i BT International i predsjednik je odbora direktora Tara Aerospace.

The New York Times je 2008. godine objavio da je Thomet navodno bio uključen u prebacivanje oružja iz Albanije u Afganistan. Iako nikada nije bio optužen, njegovo ime se pominjalo u dokumentima tužilaštva Albanije, izvještaju američkog Kongresa i nalazilo se na listi trgovaca oružjem koje je pratila CIA.

Vlasnička struktura mijenjala se i u fabrici Poliex nakon što je Vlada prodala konzorcijumu koji su činili Prva Iskra-Namenska iz Srbije i Slavko Vujisić iz Podgorice. Vujisić trenutno ima 82 odsto vlasničkog udjela u kompaniji.