Andreas Beker  [ DW ]

12. 08. 2025. 08:37

„Otpušten(a) si!“ – jedna od omiljenih Trampovih rečenica

Američki predsjednik Donald Tramp poznat je po tome što - otpušta ljude. "You're fired" - "Otpušten si" – tu frazu je mnogo puta izgovorio u TV-šou-programu „Šegrt" (The Apprentice). A i kao predsjednik SAD je izgovara s lakoćom.

Otkaz koji je početkom avgusta dobila Erika Mekentarfer bio je nešto posebno. Ona svoju funkciju Ureda za statistiku rada nije izgubila zato što je kritikovala Trampa ili izazvala gnijev republikanaca.

Mekentarferova, čije je imenovanje u januaru 2024. velikom većinom (86 prema 8 glasova) potvrdio Senat SAD uz podršku obje partije, izgubila je posao jednostavno zato što ga je – normalno radila.

"Otpustio sam je!"

Njena institucija je početkom avgusta objavila redovan izvještaj o razvoju tržišta rada. Prema tom izvještaju, u proteklim mjesecima je u SAD otvoreno manje novih radnih mjesta nego što se očekivalo.

Nekoliko sati kasnije, Tramp je rekao je da su njene brojke nekorektne i dodao: „Otpustio sam je".

Šta se tačno dogodilo? "Broj novootvorenih radnih mjesta morao je biti značajno korigovan naniže; prethodna prognoza se nije ostvarila," objašnjava Hendrik Malkov, ekonomista na Institutu za svjetsku privredu (IfW) u Kilu.

"U posljednja dva mjeseca nastalo je oko 200.000 radnih mjesta manje nego što se očekivalo. To pokazuje da Trampova politika nailazi na prepreke," rekao je Malkov za ekonomski podkast DW.

Donosioci loših vijesti žive opasno

Na svojoj društvenoj mreži "Truth Social", Tramp je napisao da je Mekentarferova „nekompetentna" i da je promijenila je brojke kako bi mu nanijela štetu.

Ekspert Instituta za svjetsku privredu Malkov za to "ne vidi nikakve dokaze". Činjenica je da Biro za statistiku rada prvo izrađuje prognozu - dakle procjenu kako bi tržište rada moglo da se razvija u narednim mjesecima.

Procjena se zasniva na anketama. "Kada kasnije budu dostupni stvarni podaci, odnosno mjereni podaci o broju novootvorenih radnih mjesta, prognoze se moraju korigovati."

Korekcije se u principu mogu vršiti u oba smjera. U ovom slučaju korekcija je bila naniže - što je razljutilo Trampa. "Suština Trampove politike je da se predstavlja kao ekonomski lider koji donosi prosperitet," kaže Malkov. "Kada se ekonomski pokazatelji ne uklapaju u njegov narativ, donosilac loših vijesti biva otpušten."

Podaci su važni za Centralnu banku

Oni koji sada misle: "Pa šta? Takav je Tramp", potcjenjuju značaj ekonomskih podataka za privredu.

Koliko će ti podaci biti pouzdani u budućnosti? Da li će uskoro svaka statistika prije objavljivanja biti provjeravana da bi se ustanovilo može li da razljuti Trampa? I šta je sa pretpostavkom da takvi podaci služe za odslikavanje stvarnosti? Kome su potrebni ti podaci?

Ovakva pitanja su postavili i investitori na američkim berzama, gdje su akcije značajno pale na dan otpuštanja Mekentarferove. Ono je "namjerni napad na integritet američkih ekonomskih podataka i cjelokupnog statističkog sistema," rekao je za BBC Džed Kolko iz instituta Peterson za međunarodnu ekonomiju u Vašingtonu.

I američka centralna banka Fed zavisi od tačnih podataka o tržištu rada. Njen zadatak je da svojom monetarnom politikom omogući punu zaposlenost.

"Ako Fed više ne može da vjeruje podacima o tržištu rada, onda ni monetarna politika ne može pouzdano reagovati na njih," kaže ekonomista Malkov.

Decenijama su ekonomski podaci iz SAD bili "nešto poput zlatnog standarda," kaže Malkov. "Imati tako dobre i detaljne podatke za tako veliku ekonomiju, to je bila odlika SAD. I to sada erodira."

Hoće li SAD postati kao Kina?

A kuda to može da vodi, to se već danas vidi u Kini, koja je posle SAD druga najveća ekonomija svijeta. Tamo komunističko rukovodstvo traži da se njegovi planovi ispunjavaju - s rezultatom da je povjerenje u zvanične podatke o ekonomskom rastu – vrlo malo.

"Investitori, banke i međunarodne organizacije ulažu veliki napor da otkriju navodne prave brojke," kaže Malkov. Na primjer, zvanični podaci o kineskom izvozu robe porede se sa podacima o uvozu drugih ekonomija, ili se pokušava izvući zaključak o ekonomskim aktivnostima na osnovu podataka o mobilnosti.

Skepsa prema američkim podacima još uvijek nije toliko velika, kaže Malkov. "Ali razvoj posljednjih mjeseci pokazuje koliko brzo može erodirati povjerenje građeno decenijama."

Ko je sljedeći?

Povjerenje ionako opada u vremenu kada se prijetnje carinama, dogovori i rokovi mijenjaju na nedeljnom nivou.

"Tramp nas je sve naučio da pravila za njega i SAD više ne važe. Sada postoji samo pravo jačeg, i stalno se testira dokle se može ići," kaže Florijan Hajder, naučni direktor Lajbnicovog instituta za istraživanje finansijskih tržišta i profesor na Univerzitetu Gete u Frankfurtu.

Nesigurnost povezana s tim je zapravo otrov za finansijska tržišta. Ona su se nedavno malo oporavila jer su investitori mislili da su najgori ekscesi sa "recipročnim carinama" prevaziđeni.

Još jedno Trampovo "Otpušten si" moglo bi brzo da izazove paniku. "Potrebno je samo da otpusti predsjednika centralne banke Džeroma Pauela jer konačno želi niže kamatne stope," kaže Hajder u DW-podkastu. "Time dovodi u pitanje nezavisnost centralne banke. I onda stvari mogu vrlo brzo da krenu nizbrdo.