Ivica Petrović  [ DW ]

05. 07. 2025. 08:04

EU djelimično odgovorna za krizu u Srbiji?

Zemlja bezakonja. Autokratija ili diktatura? Može li se raznim eufemizmima sakriti činjenica da zemlja kandidat za članstvo u EU ima potpuno razvaljen pravni, politički i medijski sistem, i da veliki dio građana smatra da je Evropska unija djelimično odgovorna za krizu u Srbiji. Višegodišnja potreba Evrope da stidljivo govori o populizmu ili autoritarnim tendencijama – uporno izbjegavajući da stvari nazove pravim imenom – dovela je do ogromnog odijuma građana Srbije prema evropskim integracijama.

Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić sa druge strane navodi da ga Evropa obožava, i kaže da je sa predsjednicom Evropske komisije (EK) imao dug i iscrpan razgovor.

EU demantuje lovačke priče

Ta lovačka priča je izgleda bila previše čak i za EU, koja je uputila demanti, i istakla da je to bio samo usputni i kratak razgovor na marginama jednog skupa. Nešto kasnije je uslijedila i zvanična poruka EU o protestima i represiji policije u Srbiji, koja kaže da „EU pažljivo prati izvještaje o prekomjernoj upotrebi sile protiv demonstranata u Srbiji. Prava na mirne demonstracije, slobodu okupljanja i slobodu izražavanja moraju se poštovati”, napisala je Marta Kos na društvenoj mreži X. Reklo bi se da je ta reakcija ipak izazvala sad već jedan talas reagovanja iz Evrope. OEBS sa dubokom zabrinutošću prati eskalaciju nasilja u Srbiji, uključujući akcije policije, i ukazuje da je bezbjednost demonstranata, prolaznika i novinara neophodna za vladavinu prava i demokratiju. Komesar Saveta Evrope za ljudska prava Majkl O'Flaerti izjavio je da je zabrinut zbog trenutne situacije ljudskih prava u Srbiji, gde se, kako kaže, uprkos uveravanjima vlasti, primjenjuje prekomerna sila kako bi se obuzdale demonstracije.

Instagram diplomatija

Pokušaji predsjednika Srbije da marketinški unapredi svoj međunarodni položaj za Duška Lopandića, iz Evropskog pokreta u Srbiji, „znači samo poruku njegovim glasačima da on ima neki međunarodni legitimitet i ugled. Domaću legitimnost je već uzgubio, ali drži se između ostalog i zbog te neutralnosti EU. U autokratski karakter ovog režima nije trebalo sumnjati ni ranije, međutim odnos EU sa Vučićem je i dalje business as usual, bez obzira na izvjesne distance, koju vidimo recimo kod komesarke za proširenje Marte Kos“, ističe Lopandić za DW.

Suština tih priča je da on prevari građane Srbije, i ubedi ih da je on jedan od glavnih svetskih lidera, kaže za DW advokat Božo Prelević.

„To je medveđa usluga građanima Srbije, jer ako se on predstavlja kao glavni partner EU, to baca loše svjetlo na samu Evropsku uniju. I to direktno ruši podršku građana ulasku u EU.

Suštinski bi EU trebalo da pronađe neke druge modalitete kontakata sa Srbijom, kako bi se pomoglo jednom narodu koji je zarobljen u lažnim predstavama jednog čovjeka o odnosima njega i EU“, smatra Prelević.

Dramatično insistiranje Aleksandra Vučića na njegovom izmaštanom državničkom rejtingu je možda namjenjeno domaćoj publici, ali ako se pretpostavlja da veći dio njegovih pristalica ima jako antizapadno raspoloženje, postavlja se pitanje smisla takve propagande.

Duško Lopandić primjećuje da on tako nastupa i kada je riječ o Rusiji i EU, jer „pokušava da se predstavi kao značajan regionalni činilac u međunarodnim odnosima. Sve to prenosi kroz svoje Instagram naloge, i ja to zovem Instagram diplomatija. Vučić već dugo nije imao nikakav zvaničan bilateralni susret na visokom nivou, osim susreta sa Makronom, a sve ostalo su nekakvi krizni sastanci na kojima pokušava da održi nekakav privid kretanja ka EU", ocjenjuje naš sagovornik.

Lojalisti ne sumnjaju u vođu

Problem je što njegove pristalice Vučića vide kao nespornog vođu, primjećuje Božo Prelević, i dodaje „da je to dio populacije koji se hrani time što je on navodno svuda rado viđen gost, što je to čovjek koji će organizovati mirovne pregovore između Trampa i Putina, kao posrednik u rešavanju globalnih kriza – dakle sve te gluposti koje on servira svojim pristalicama kako bi ih uvjerio da je on svetski lider.

To mnogi i čitaju kao otvorenu podršku EU, i onda kažu pa zašto mi da se borimo protiv te vlasti kada njega drže EU i NATO“, smatra Prelević.

Faktor stabilnosti ili raspad sistema

Mlako reagovanje EU tokom proteklih osam mjeseci naišlo je na veliko nerazumjevanje učesnika protesta. Osim ocjena da je EU zbog litijuma i drugih lukrativnih dilova potpuno zanemarila insistiranje na vladavini prava, slobodi medija i poštenim izborima, javnost u Srbiji misli da su i skromni osvrti na režimsku represiju više rezultat insistiranja zapadnih novinara na nekim odgovorima nego iskrena briga zbog diktature u Srbiji. Važno je napomenuti i da se u Beogradu smatra da je ocjena o autokratiji u Srbiji već prevaziđena, jer je na dijelu potpuni raspad državnog sistema, u kojem je nemoguće ustanoviti ko vrši nasumična hapšenja i prebijanja demonstranata, parapolicijske ili regularne policijske snage.

Da se Vučić ne uvredi

Pored raznih svetskih kriza čini se da je Evropi Srbija sada na dnu liste prioriteta, napominje Duško Lopandić. „Pošto su scene iz Srbije sve dramatičnije, moralo je ipak nekako da se reaguje, ali i to po principu minimalizma. Zato kažu da su zabrinuti, ali ipak vode računa da ne uznemire autokratu na koga računaju“, navodi Lopandić.

Božo Prelević dodaje da je u Srbiji na djelu „režim koji ima ozbiljne veze sa raznim vrstama kriminala, koji su naravno nedopušteni u EU. Za početak bi EU mogla da razmišlja o sankcijama za te ljude. Takođe moram da primjetim da se stiče utisak da EU kao da reaguje samo na Milorada Dodika. A kao da ne primjećuje njegovog glavnog partnera Aleksandra Vučića. Mislim da je to glavni propust EU koja vidi Vučića kao garanta stabilnosti, a on je zapravo glavni problem u regionu“, skreće pažnju Prelević za DW.

Vučić više nije desničar?

Kao jedan od razloga uzdržanosti EU navodi se i bojazan da je studentski protest otišao previše udesno. Na tome insistiraju pojedini evropski novinari, koji navode da velikosrpski nacionalizam dobija sve više prostora unutar studentskog protesta.

Taj momenat se posebno potencira nakon Vidovdana, kaže Duško Lopandić, i primjećuje „da su kao u svakom širokom pokretu tu prisutne razne političke struje, ali je po meni suština da dođe do radikalnog raskida sa ovim režimom i da se vratimo na teme kao što su demokratizacija i vladavina prava. Nikakvo rešenje nije ovo što se pravi između Beograda i Brisela a to je fingiranje procesa evropskih integracija“, kaže Lopandić.

Primjedbe te vrste apsolutno stoje, ali protiv kampanje koju sprovodi Vučić vi njega ne možete da pobijedite sa lijevim idejama, smatra Božo Prelević.

„Vi njega morate da pobijedite na njegovom terenu, jer morate da uzmete njegove pristalice ukoliko želite pobjedu. Zbog toga vi sada imate maglu u glavama ljudi u Srbiji, kojima je najpopularniji strani lider Putin, a decu šaljemo na Zapad i štedimo u evrima. A u tu maglu nas je uveo čovjek koji je na tom prodavanju magle zaradio milijarde. Stoga ipak očekujem od EU da pomogne građanima Srbije, a ne Vučiću“, zaključuje Prelević za DW.